Algemeen

1. Onbekendheid en versnippering vertragen natuurcompensatie

Begin 2017 stond er €130 miljoen voor natuurcompensatie op de rekening van het Nationaal Groenfonds. Voor al dat geld waren nog geen gebieden gevonden om nieuwe natuur aan te leggen. De vraag naar initiatieven is groot, maar het aanbod is versnipperd en weinig mensen weten de weg naar dit geld. Daardoor blijft geld lang liggen en lopen plannen vertraging op. Het ontbreekt aan een centraal of regionaal loket waarachter iemand zit die alle financieringsmogelijkheden kent.
In het rapport Compensatie van schade aan natuurgebieden van april 2014 geeft de Algemene Rekenkamer aan dat er behoefte is aan één regisseur bij natuurcompensatie en dat die rol bij de provincie ligt. Toenmalig staatssecretaris Sharon Dijksma vindt dat de provincies al grote stappen hebben gezet om natuurcompensatie te regelen. Zij kondigde toen aan op korte termijn met de provincies in gesprek te willen over het omzetten van de aanbevelingen van de Rekenkamer in provinciale verordeningen.

Sinds enige jaren bestaat de stichting Bos- en Natuurcompensatie die vraag en aanbod bij elkaar probeert te brengen. Dit initiatief van de Unie van Bosgroepen, Fennema Advies en Loo Plan BV verzamelt de vraag naar grond voor compensatienatuur van gemeenten en projectontwikkelaars die bouwen in natuur en bos. De compensatie bestaat uit een vergoeding voor de waardedaling van de grond van landbouw naar natuur, de inrichtingskosten en een gedeeltelijke beheervergoeding voor de komende jaren. Dit lijkt een interessante geldbron voor grondeigenaren die natuur willen ontwikkelen. De stichting haalt eigen inkomsten uit advisering en begeleiding. Zie: bosennatuurcompensatie.nl.

Voorbeeld

Ter compensatie van een nieuwe kolencentrale in de Eemshaven voert eigenaar RWE (Essent) 29 projecten uit. Juridisch is RWE niet tot maatregelen verplicht. Maar het energiebedrijf wil voorkomen dat er discussie ontstaat over de gevolgen van het ruimtebeslag van de centrale of over de stikstof die de centrale verspreidt.
Negen projecten hebben betrekking op vogels, met speciale aandacht voor scholeksters, velduil en blauwe kiekendief die ooit in de Eemshaven hebben gebroed. Sommige zijn al uitgevoerd, zoals de uitbreiding van het brakwatergebied De Ruidhorn in Noord-Groningen met 50 hectare, de uitkoop van de totale garnalenvisserij in de Dollard en de aankoop van 23 hectare kwelder, beheerd door Natuurmonumenten.
RWE stelt daarnaast de samenwerkende boeren en beheerorganisaties langs de Groninger noordkust en de Dollard in staat om 250 hectare kwelders vogelvriendelijk te beheren. In samenwerking met de Werkgroep Grauwe Kiekendief en agrarische natuurverenigingen wordt honderd hectare binnendijks speciaal voor kiekendieven en velduilen beheerd. Bron: blog Dolf Logemann van 15 mei 2013.
Door het havenbedrijf is in totaal is ter compensatie van de uitbreiding van Groningen Seaports €20 miljoen geïnvesteerd in meer en betere natuur.

Eemshavengebied bij Delfzijl. Foto: Jos @ FPS-Groningen / Flickr

2. Heffingen voor natuur

Provincies kunnen via opcenten in de vorm van een omgevingskwaliteitheffing, gemeenten via toeristenbelasting en OZB, en waterschappen via een extra doelheffing geld ophalen voor natuureigenaren. Als die zich organiseren, kan het geld gaan naar herstel en beheer. Slechts een enkele overheid doet iets dergelijks. De gemeente Texel financiert het onderhoud van de karakteristieke tuunwallen deels uit de opbrengsten van de veerdiensten. In Winterswijk is de opbrengst van twintig jaar toeristenbelasting contant gemaakt naar 2009. De opbrengst, €1 miljoen, heeft de gemeente apart gezet in een vermogensfonds dat jaarlijks uit de renteopbrengsten herstel- en beheervergoedingen uitkeert.
Wellicht kan het Duitse voorbeeld inspireren: de Duitse wet verplicht gemeenten om de gemeentelijke Kurtax te besteden aan uitgaven voor onderhoud van natuur en cultuur, en de lucht zo zuiver mogelijk te houden, kortom: het karakter van het Kurort te verstevigen. In sommige kuuroorden levert het vooraf betalen van de Kurtax een pas op die toegang geeft tot bepaalde voorzieningen en evenementen, gratis of tegen gereduceerd tarief.

3. Waterschapsheffing voor natuureigenaren

De Hoge Raad heeft op 7 november 2014 een gunstige uitspraak gedaan in één van de voorbeeldzaken over de waterschapsheffingen natuur. Vervolgens hebben alle waterschappen de uitspraak geaccepteerd door de laatste hoger beroepen in te trekken. De Hoge Raad geeft aan dat indien het beheer gericht is op ontwikkeling en instandhouding van het natuurdoel, het er niet toe doet of daar een product bij vrijkomt. Ook het inschakelen van een agrarische pachter bij het beheer doet volgens de Hoge Raad niet ter zake. Eigenaren die het opgelegde tarief voor `Ongebouwd’ hebben betaald, ontvangen een teruggave. Bron: grondbezit.nl/fpg-nieuwsbericht/duidelijkheid-over-indeling-natuurterreinen-bij-waterschapsheffing.html. Inmiddels heeft de koepel van waterschappen een nieuw tarievenvoorstel gepresenteerd dat ongunstig uitpakt voor natuurbezitters. Daarover valt in 2019 een besluit. 

4. Gebiedsontwikkeling aan markt overlaten

Gebiedsontwikkeling door provincies en gemeenten gaat traag en is duur, blijkt uit ervaringen. De provincie Limburg heeft daarom in het Grenspark Kempen-Broek en het Drielandenpark Vaals-Gulpen de verantwoordelijkheid via partnercontracten overgedragen aan private partijen. Daar gaat gebiedsontwikkeling “vier keer zo snel en twee keer zo goedkoop”, volgens Wouter Helmer, tot 2015 directeur van stichting Ark, samen met rentmeesterskantoor Van Soest en natuurprojectontwikkelaar Habitura verantwoordelijk voor beide projecten. Risicodragend ondernemerschap lijkt de verklaring. Als Ark na afloop van het project niet de afgesproken 500 hectare Natuurnetwerk Nederland levert, ontvangt Ark ook minder geld dan afgesproken. Resultaatverplichting dus, en geen inspanningsverplichting. `Grootste risico voor Ark is dat we met gekochte boerderijen blijven zitten’, schetst projectleider Ger van den Oetelaar.
Zo hanteerde DLG (Dienst Landelijk Gebied) een protocol met 23 stappen als de grondprijs hoger is dan de taxatiewaarde. “Draag de verantwoordelijkheid voor de uitvoering daarom over aan private partijen. Want private partijen met een direct belang in natuur, toekomstgerichte landbouw en waterbeheer kunnen de gewenste daadkracht leveren”, stelt Wouter Helmer van Ark. Zie: kempenbroek.eu en ark.eu/ark/kom-kijken/drielandenpark.
Overheden en ondernemers geven het gebied op de grens van Noord-Brabant en Belgisch Limburg, in het Grenspark Kempen-Broek, een economische, ecologische en sociaal- maatschappelijke impuls. Hiertoe hebben twaalf partijen op 23 oktober 2015 een intentieverklaring ondertekend. Zo komt er een ecologische en recreatieve verbinding over de Zuid-Willemsvaart en de Kempenweg.
Ondertekenaars zijn de gemeenten Cranendonck en Weert, provincies Noord-Brabant, Limburg en Belgisch Limburg, zinkfabriek Nyrstar, waterschappen Dommel en Peel en Maasvallei, Natuurmonumenten, Ark, Centrale Zandwinning Weert en Grenspark Kempen-Broek.
De eerste vier projecten sluiten aan bij reeds lopende ontwikkelingen en initiatieven:

1. Verbinden van het te ontwikkelen Duurzaam Industriepark Cranendonck met groene omgeving.
2. Bouwen van een ecologische en recreatieve verbinding over Zuid-Willemsvaart en Kempenweg.
3. Ontwikkelen van de haven tot een knooppunt voor vervoer over weg, water en spoor.
4. Verbeteren van de recreatieve weg- en waterinfrastructuur.
   Bron: Provincie Noord-Brabant, 23/10/15

Ingenieursbureau Arcadis heeft soortgelijke afspraken gemaakt over natuurcompensatie voor de aanleg van de snelweg A18 tussen Doetinchem en Enschede en voor de uitbreiding van het Natuurnetwerk Nederland in het Fochteloërveen.

5. Regeldruk heeft soms positieve effecten

Buiten de hoofdstroom van de natuurbescherming voltrekt zich in stilte een kleine revolutie: organisaties die hun beheer van de groene ruimte aanpassen aan de eisen van de natuur. Dat is het gevolg van de Flora- en Faunawet. Vaak is een ‘gedragscode’ het voertuig. Misschien niet 'sexy’, wel effectief, schrijft ecoloog Dolf Logemann, in zijn blog van 22 november 2016, ‘Een stille revolutie in de groene ruimte’.
 

6. Aanbesteding als motor voor grasverwaarding

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland heeft de ervaringen van diverse overheden met innovatief aanbesteden van grasverwerking samengevat in tien tips. Zie: http://www.biobasedcrops.nl en https://www.rvo.nl (PDF).

7. Overheden bevorderen preventie zodat Faunafonds minder uitkeert

De Faunaschade Preventiekits bevatten een overzicht van preventieve maatregelen om gewasschade door beschermde inheemse diersoorten te beperken en te voorkomen. De kits geven preventieve maatregelen per soortgroep en de daarbij geldende richtlijnen vanuit het Faunafonds. Mocht er ondanks de preventie toch schade optreden, dan helpt de preventiekit bij het claimen van schade bij het Faunafonds.
De preventiekits zijn opgesteld voor elf soortgroepen: dassen, duiven, eenden, ganzen, haasachtigen, hertachtigen, kleine zangvogels, kraaiachtigen, roofvogels, wilde zwijnen en zwanen. Zie: https://www.nojg.nl/bij12-lanceert-faunaschade-preventiekit.

8. Rabobank en EIB geven duurzame bedrijven korting bij leningen

Ondernemers die via één van 37 geselecteerde keurmerken aantoonbaar actief zijn met maatschappelijk verantwoord ondernemen en nieuwe duurzame investeringen willen doen, kunnen gebruik maken van een zogenaamde impactlening van de Europese Investeringsbank (EIB) en de Rabobank met een rentekorting die kan oplopen tot 1,2%.
De impactlening is beschikbaar voor bedrijven met maximaal 3000 werknemers. De maximale totale investering mag niet groter zijn dan €25 miljoen; het maximale leenbedrag bedraagt €2,5 miljoen.
Bij de selectie van keurmerken is gekeken naar de manier waarop bij bedrijven wordt toegezien op het voldoen en naleven van de keurmerkeisen. Voor de geselecteerde keurmerken geldt dat ze eisen stellen die verder reiken dan de wettelijke eisen op het gebied van duurzaamheid, zoals milieu, eerlijke handel of dierenwelzijn.
Bedrijven met één of meer van de volgende keurmerken kunnen in aanmerking komen voor een impactlening: ASC, Barometer Duurzaam Terreinbeheer, Barometer Duurzame Bloemist, Beter Leven, Blauwe Vlag (KVMK), BOVAG Erkend Duurzaam, BREEAM, Care & Fair, CO2-Prestatieladder, Cradle to Cradle (C2C), Demeter, Duurzaam Repareren, EKO, EKO-Holland, EU Ecolabel, Fair Flowers Fair Plants (FFFP), Fair Wear Foundation (FWF), FSC, Green Award, Green Key, GreenSeat, Keten Duurzaam Rundvlees, Keten Duurzaam Varkensvlees, Lean & Green, Made-By, Max Havelaar, Meer Met Minder (MMM), Metaalunie MVO-Monitor, Milieukeur, Milieuthermometer Zorg, MPS-ABC, MSC, MVO Koploper Netwerk, MVO Prestatieladder, Rainforest Alliance, Travelife Certified, Utz Certified.